Οι Κρήτες δεν έβγαιναν στα βουνά μόνο στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας προκειμένου να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και την ένωση με την Ελλάδα. Το έκαναν και στη διάρκεια της Κρητικής Πολιτείας, του πολιτεύματος που οι Μεγάλες Δυνάμεις παρουσίασαν ως αυτόνομο, αλλά στην πραγματικότητα ήταν μια περίοδος διεθνούς κατοχής, υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου. Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, πριν 108 χρόνια, στις 10 Μαρτίου 1905, όταν χιλιάδες παλιοί και νέοι επαναστάτες, με αρχηγό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ανέβαιναν στο Θέρισο, με
διπλό στόχο: να καταγγείλουν, απ’ τη μια, την αυταρχική πολιτική του πολιτική του ηγεμόνα της Κρήτης πρίγκιπα Γεωργίου, δευτερότοκου γιού του Έλληνα μονάρχη, κι απ’ την άλλη να διατρανώσουν την αποφασιστικότητά τους για την άμεση λύση του πολιτικού και εθνικού προβλήματος της Κρήτης, που δεν θα ερχόταν παρά μόνο με την ένωση.
Κατά ένα τρόπο το κίνημα του Θερίσου, που σήμανε και την αρχή του τέλους της παρουσίας του πρίγκιπα στο νησί, ήταν και η πολιτική απάντηση του Βενιζέλου στα γεγονότα που είχαν συμβεί ακριβώς πριν 4 χρόνια. Μάρτης ήταν και τότε, του 1901, όταν ενώ ήταν Σύμβουλος (υπουργός) Δικαιοσύνης του Γεωργίου διαφώνησε δημόσια με την πολιτική του πρίγκιπα, με συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη, η οποία δημοσιεύτηκε στις 17 Μαρτίου, και την ίδια μέρα έστελνε και επιστολή στον ίδιο τον αρμοστή για να διαφωνήσει με τους χειρισμούς του, αλλά και να καταγγείλει το περιβάλλον του. Από τη συνέντευξη πολλοί συμπέραναν ότι ο Βενιζέλος ήταν υπέρ της κήρυξης της Κρήτης σε αυτόνομη ηγεμονία, ως οριστικό μοντέλο πολιτεύματος για το νησί. Την επομένη, στις 18 Μαρτίου, ο πρίγκιπας εξέδιδε διάταγμα για την απόλυση του συμβούλου του. Κυρίως επειδή τόλμησε να διαφωνήσει μαζί του δημόσια. Με το κίνημα του Θερίσου ο Βενιζέλος έβρισκε την ευκαιρία να δώσει τη δική του απάντηση. Και τον πρίγκιπα να καταγγείλει για την πολιτική του, αλλά παράλληλα να πάρει τα όπλα για την ένωση και να διαψεύσει όσους τον ήθελαν υποστηρικτή της ηγεμονίας.
Μετά τις συγκρούσεις με τον Βενιζέλο, τον Μάρτιο του 1901, ο Γεώργιος περιόρισε δραματικά τις ελευθερίες των Κρητών. Η εναντίον του αρθρογραφία αρκετών εφημερίδων του νησιού τον οδήγησε στην κατάργηση της ελευθεροτυπίας, σε διώξεις και φυλακίσεις των παραγόντων εκείνων που «τολμούσαν» να εκφράσουν διαφορετική γνώμη ή να του ασκήσουν κριτική. Μετατράπηκε σε απόλυτο άρχοντα. Το γεγονός αυτό, μαζί με την παράταση της εκκρεμότητας του εθνικού ζητήματος, της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, διαμόρφωσε κλίμα έντονα αντιπριγκιπικό. Πολύ περισσότερο που ο ίδιος είχε μετατραπεί σε έναν κομματάρχη, θέλοντας να κατευθύνει και να καθοδηγήσει τα πολιτικά και κομματικά πράγματα στο νησί.
Η δυσαρέσκεια των Κρητικών φυσικά αφορούσε και στις ΜΕΔ, η υλοποίηση των υποσχέσεων των οποίων για σύντομη λύση του Κρητικού ζητήματος έπαιρνε συνεχώς αναβολή.
Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στη συγκρότηση ενός μετώπου της αντιπολίτευσης, το οποίο συσπειρώθηκε γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τελικά στην επανάσταση του Θερίσου, στις 10 Μαρτίου 1905. Το κίνημα διήρκεσε μέχρι τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς, και ολοκληρώθηκε αφού πρώτα συσπείρωσε μεγάλες μάζες του κρητικού λαού στην επαναστατική γραμμή που είχε χαράξει ο Βενιζέλος. Υποχρέωσε τις ΜΕΔ να δεχτούν στο κρητικό σύνταγμα και στο πολίτευμα της αυτονομίας μεταρρυθμίσεις οι οποίες ενίσχυαν τις λαϊκές ελευθερίες. Την επόμενη χρονιά έγιναν εκλογές για συντακτική συνέλευση, η οποία τροποποίησε το σύνταγμα, ενώ η Κρήτη απέκτησε πλέον Πολιτοφυλακή (στρατό) οργανωμένη από αξιωματικούς του ελληνικού στρατού, αλλά και χωροφυλακή συγκροτημένη σε άλλη βάση πλέον.
Η ένωση δεν κατακτήθηκε τότε, αλλά ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι οι Κρήτες δεν μπορούσαν να δεχτούν επ’ αόριστο αναβολή. Παράλληλα το αντιπριγκιπικό κλίμα που διαμορφώθηκε ήταν τόσο έντονο ώστε την επόμενη χρονιά, κι αφού οι Προστάτιδες Δυνάμεις αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στο βασιλιά των Ελλήνων το δικαίωμα του διορισμού του αρμοστή της Κρήτης (14 Αυγούστου 1906), ο πρίγκιπας Γεώργιος υποχρεώθηκε σε παραίτηση, στις 12 Σεπτεμβρίου 1906. Τον διαδέχτηκε ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Ζαΐμης.
Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο σε σχέση με τα αποτελέσματα της πολύμηνης εξέγερσης ήταν το γεγονός ότι οι ΜΕΔ αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν και άλλο συνομιλητή τους την Κρήτη, εκτός από τον πρίγκιπα. Ήταν ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως». Ο Βενιζέλος επέβαλλε στους προξένους των ΜΕΔ συνάντηση στις Μουρνιές στις 2 Νοεμβρίου 1905, στην οποία υπογράφηκε πρωτόκολλο αποδοχής των όρων που έθετε η επανάσταση. Ήταν το τυπικό τέλος του κινήματος αυτό. Τότε οι πρόξενοι, μετά από συνεννοήσεις με τις κυβερνήσεις τους, αποδέχτηκαν την επίσκεψη στην Κρήτη διεθνούς επιτροπείας που θα υπέβαλλε έκθεση για την κατάσταση στο νησί και τις αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν. Η επίσκεψη αυτή έγινε το Φεβρουάριο του 1906 και επακόλουθο της έκθεσής της επιτροπείας ήταν οι νέες ρυθμίσεις στο πολίτευμα, με την οργάνωση Πολιτοφυλακής και κρητικής Χωροφυλακής, αλλά και η χορήγηση στο βασιλιά των Ελλήνων του δικαιώματος διορισμού του αρμοστή.
Λίγες ημέρες πριν εκδηλωθεί το κίνημα στις 26 Φεβρουαρίου 1905, η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» διεκήρυξε πως η μόνη ορθή λύση ήταν η ένωση, ενώ το πολίτευμα της αυτονομίας ήταν προσωρινό στάδιο. Και γι αυτό το λόγο ξεκινούσε αγώνα, ακόμη και με ένοπλες συναθροίσεις, που είχε στόχο και το δεσποτισμό του πρίγκιπα.
Η αρχή του κινήματος έγινε το ξημέρωμα της 10ης Μαρτίου, όταν ο Βενιζέλος με τους άμεσους συνεργάτες του Κωνσταντίνο Μάνο και Κωνσταντίνο Φούμη συναντήθηκαν μαζί με χιλιάδες οπαδούς τους στο Θέρισο και κήρυξαν την έναρξη του αγώνα. Την ίδια ημέρα απηύθυνε προκήρυξη προς την Κρητική Χωροφυλακή, το μόνο οργανωμένο ένοπλο σώμα που είχε στη διάθεσή του ο πρίγκιπα, ζητώντας τους να μην στρέψουν τα όπλα τους απέναντι στ’ αδέλφια τους. Μόνο με τη χωροφυλακή ο Γεώργιος μπορούσε να καταστείλει την επανάσταση. Αλλά προφανώς θα ακολουθούσαν δραματικά γεγονότα.
Την επόμενη ημέρα, 11 Μαρτίου, απεύθυνε μια δεύτερη προκήρυξη, αυτή τη φορά προς τους Κρήτες, τους οποίους καλούσε να ξεσηκωθούν.
Η φωτογραφία που δημοσιεύουμε (από τα αρχεία της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών) είναι από συγκέντρωση των επαναστατών του Θερίσου, λίγες ημέρες αργότερα, με την ευκαιρία της επετείου της επανάστασης της 25ης Μαρτίου 1821. Η συγκέντρωση είχε γίνει στην Παναγιά, με ομιλητή τον Βενιζέλο. Ανάλογη συγκέντρωση οπαδών του Θερίσου είχε γίνει την ίδια μέρα στο Ηράκλειο, στην πλατεία του Αγίου Μηνά, με ομιλητή τον πρώτο πρόεδρο του Εκτελεστικού της Κρήτης, Ι. Κ. Σφακιανάκη, η επιλογή του οποίου να ταχθεί με το κίνημα του Θερίσου είχε προκαλέσει έκπληξη.
Κατά ένα τρόπο το κίνημα του Θερίσου, που σήμανε και την αρχή του τέλους της παρουσίας του πρίγκιπα στο νησί, ήταν και η πολιτική απάντηση του Βενιζέλου στα γεγονότα που είχαν συμβεί ακριβώς πριν 4 χρόνια. Μάρτης ήταν και τότε, του 1901, όταν ενώ ήταν Σύμβουλος (υπουργός) Δικαιοσύνης του Γεωργίου διαφώνησε δημόσια με την πολιτική του πρίγκιπα, με συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη, η οποία δημοσιεύτηκε στις 17 Μαρτίου, και την ίδια μέρα έστελνε και επιστολή στον ίδιο τον αρμοστή για να διαφωνήσει με τους χειρισμούς του, αλλά και να καταγγείλει το περιβάλλον του. Από τη συνέντευξη πολλοί συμπέραναν ότι ο Βενιζέλος ήταν υπέρ της κήρυξης της Κρήτης σε αυτόνομη ηγεμονία, ως οριστικό μοντέλο πολιτεύματος για το νησί. Την επομένη, στις 18 Μαρτίου, ο πρίγκιπας εξέδιδε διάταγμα για την απόλυση του συμβούλου του. Κυρίως επειδή τόλμησε να διαφωνήσει μαζί του δημόσια. Με το κίνημα του Θερίσου ο Βενιζέλος έβρισκε την ευκαιρία να δώσει τη δική του απάντηση. Και τον πρίγκιπα να καταγγείλει για την πολιτική του, αλλά παράλληλα να πάρει τα όπλα για την ένωση και να διαψεύσει όσους τον ήθελαν υποστηρικτή της ηγεμονίας.
Μετά τις συγκρούσεις με τον Βενιζέλο, τον Μάρτιο του 1901, ο Γεώργιος περιόρισε δραματικά τις ελευθερίες των Κρητών. Η εναντίον του αρθρογραφία αρκετών εφημερίδων του νησιού τον οδήγησε στην κατάργηση της ελευθεροτυπίας, σε διώξεις και φυλακίσεις των παραγόντων εκείνων που «τολμούσαν» να εκφράσουν διαφορετική γνώμη ή να του ασκήσουν κριτική. Μετατράπηκε σε απόλυτο άρχοντα. Το γεγονός αυτό, μαζί με την παράταση της εκκρεμότητας του εθνικού ζητήματος, της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, διαμόρφωσε κλίμα έντονα αντιπριγκιπικό. Πολύ περισσότερο που ο ίδιος είχε μετατραπεί σε έναν κομματάρχη, θέλοντας να κατευθύνει και να καθοδηγήσει τα πολιτικά και κομματικά πράγματα στο νησί.
Η δυσαρέσκεια των Κρητικών φυσικά αφορούσε και στις ΜΕΔ, η υλοποίηση των υποσχέσεων των οποίων για σύντομη λύση του Κρητικού ζητήματος έπαιρνε συνεχώς αναβολή.
Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στη συγκρότηση ενός μετώπου της αντιπολίτευσης, το οποίο συσπειρώθηκε γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τελικά στην επανάσταση του Θερίσου, στις 10 Μαρτίου 1905. Το κίνημα διήρκεσε μέχρι τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς, και ολοκληρώθηκε αφού πρώτα συσπείρωσε μεγάλες μάζες του κρητικού λαού στην επαναστατική γραμμή που είχε χαράξει ο Βενιζέλος. Υποχρέωσε τις ΜΕΔ να δεχτούν στο κρητικό σύνταγμα και στο πολίτευμα της αυτονομίας μεταρρυθμίσεις οι οποίες ενίσχυαν τις λαϊκές ελευθερίες. Την επόμενη χρονιά έγιναν εκλογές για συντακτική συνέλευση, η οποία τροποποίησε το σύνταγμα, ενώ η Κρήτη απέκτησε πλέον Πολιτοφυλακή (στρατό) οργανωμένη από αξιωματικούς του ελληνικού στρατού, αλλά και χωροφυλακή συγκροτημένη σε άλλη βάση πλέον.
Η ένωση δεν κατακτήθηκε τότε, αλλά ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι οι Κρήτες δεν μπορούσαν να δεχτούν επ’ αόριστο αναβολή. Παράλληλα το αντιπριγκιπικό κλίμα που διαμορφώθηκε ήταν τόσο έντονο ώστε την επόμενη χρονιά, κι αφού οι Προστάτιδες Δυνάμεις αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στο βασιλιά των Ελλήνων το δικαίωμα του διορισμού του αρμοστή της Κρήτης (14 Αυγούστου 1906), ο πρίγκιπας Γεώργιος υποχρεώθηκε σε παραίτηση, στις 12 Σεπτεμβρίου 1906. Τον διαδέχτηκε ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Ζαΐμης.
Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο σε σχέση με τα αποτελέσματα της πολύμηνης εξέγερσης ήταν το γεγονός ότι οι ΜΕΔ αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν και άλλο συνομιλητή τους την Κρήτη, εκτός από τον πρίγκιπα. Ήταν ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως». Ο Βενιζέλος επέβαλλε στους προξένους των ΜΕΔ συνάντηση στις Μουρνιές στις 2 Νοεμβρίου 1905, στην οποία υπογράφηκε πρωτόκολλο αποδοχής των όρων που έθετε η επανάσταση. Ήταν το τυπικό τέλος του κινήματος αυτό. Τότε οι πρόξενοι, μετά από συνεννοήσεις με τις κυβερνήσεις τους, αποδέχτηκαν την επίσκεψη στην Κρήτη διεθνούς επιτροπείας που θα υπέβαλλε έκθεση για την κατάσταση στο νησί και τις αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν. Η επίσκεψη αυτή έγινε το Φεβρουάριο του 1906 και επακόλουθο της έκθεσής της επιτροπείας ήταν οι νέες ρυθμίσεις στο πολίτευμα, με την οργάνωση Πολιτοφυλακής και κρητικής Χωροφυλακής, αλλά και η χορήγηση στο βασιλιά των Ελλήνων του δικαιώματος διορισμού του αρμοστή.
Λίγες ημέρες πριν εκδηλωθεί το κίνημα στις 26 Φεβρουαρίου 1905, η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» διεκήρυξε πως η μόνη ορθή λύση ήταν η ένωση, ενώ το πολίτευμα της αυτονομίας ήταν προσωρινό στάδιο. Και γι αυτό το λόγο ξεκινούσε αγώνα, ακόμη και με ένοπλες συναθροίσεις, που είχε στόχο και το δεσποτισμό του πρίγκιπα.
Η αρχή του κινήματος έγινε το ξημέρωμα της 10ης Μαρτίου, όταν ο Βενιζέλος με τους άμεσους συνεργάτες του Κωνσταντίνο Μάνο και Κωνσταντίνο Φούμη συναντήθηκαν μαζί με χιλιάδες οπαδούς τους στο Θέρισο και κήρυξαν την έναρξη του αγώνα. Την ίδια ημέρα απηύθυνε προκήρυξη προς την Κρητική Χωροφυλακή, το μόνο οργανωμένο ένοπλο σώμα που είχε στη διάθεσή του ο πρίγκιπα, ζητώντας τους να μην στρέψουν τα όπλα τους απέναντι στ’ αδέλφια τους. Μόνο με τη χωροφυλακή ο Γεώργιος μπορούσε να καταστείλει την επανάσταση. Αλλά προφανώς θα ακολουθούσαν δραματικά γεγονότα.
Την επόμενη ημέρα, 11 Μαρτίου, απεύθυνε μια δεύτερη προκήρυξη, αυτή τη φορά προς τους Κρήτες, τους οποίους καλούσε να ξεσηκωθούν.
Η φωτογραφία που δημοσιεύουμε (από τα αρχεία της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών) είναι από συγκέντρωση των επαναστατών του Θερίσου, λίγες ημέρες αργότερα, με την ευκαιρία της επετείου της επανάστασης της 25ης Μαρτίου 1821. Η συγκέντρωση είχε γίνει στην Παναγιά, με ομιλητή τον Βενιζέλο. Ανάλογη συγκέντρωση οπαδών του Θερίσου είχε γίνει την ίδια μέρα στο Ηράκλειο, στην πλατεία του Αγίου Μηνά, με ομιλητή τον πρώτο πρόεδρο του Εκτελεστικού της Κρήτης, Ι. Κ. Σφακιανάκη, η επιλογή του οποίου να ταχθεί με το κίνημα του Θερίσου είχε προκαλέσει έκπληξη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
Tο xanianews.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές, και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε.